توسط : زندگینامه پروفسور محمود حسابی، پدر فیزیک نوین ایران و از تأثیرگذارترین چهره‌های علمی معاصر، داستانی پر از تلاش، دانش و خدمت به میهن است. در این مقاله از مجله اینترنتی خرید ناب، با افتخارات و زندگینامه این دانشمند برجسته بیشتر آشنا می‌شوید.
کم نبوده و نیستند افرادی که با شنیدن نامشان به خود بالیدیم و از اینکه با آنها هموطن هستیم احساس غرور کردیم. افرادی مانند پروفسور مریم میرزاخانی و دیگر عزیزانی که مدال افتخاری هستند بر سینه تک تک ما.
درباره محمود حسابی بیشتر بدانید
محمود حسابی (زاده ۳ اسفند ۱۲۸۱ در تهران – درگذشت ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ در ژنو) با نام اصلی محمود خان میرزا حسابی یک فیزیکدان و، سناتور هسته ای ایران بود، دکتر حسابی وزیر آموزش و پرورش ایران در کابینه نخست وزیر محمد مصدق بود وی در زمان سلطنت پهلوی و بنیان‌گذار فیزیک و مهندسی دانشگاهی در ایران بود.
حسابی در تهران در خانواده عباس و گوهرشاد حسابی متولد شد. زادگاه خانواده وی تفرش ، در استان مرکزی ، ایران است.
مهاجرت و آغاز تحصیل
محمود و خانواده‌اش در حالی که او تنها چهار سال سن داشت، به سوریه مهاجرت کردند و در زمانی که وی وارد هفت سالگی شد، آنها به بیروت رفتند.
در حالی که محمود و خانواده‌اش مشغول دست‌وپنجه نرم کردن با فشار اقتصادی و سختی‌های ناشی از فقر بودند، محمود به مدرسه کشیش‌های فرانسوی ساکن بیروت رفت و تحصیلات ابتدایی خود را در این مدرسه گذراند. محمود حسابی در آن سال‌ها، قرآن و دیوان حافظ را به‌صورت کامل حفظ کرده بود.
ادامه تحصیل و شروع جنگ جهانی اول
شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد.
در سن هفده سالگی لیسانس ادبیات و در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی را اخذ نمود. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد.
او همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره شناسی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت.
حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشته فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن بیست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را با ارائه رساله‌ای تحت عنوان حساسیت سلول‌های فتوالکتریک با درجه عالی دریافت نمود.
فرزندان دکتر حسابی
دکتر محمود حسابی تنها یک فرزند داشت؛ ایرج حسابی.
ایرج حسابی نیز همانند پدر، تحصیلات عالی داشت و در زمینه‌های علمی و فرهنگی فعالیت می‌کرد. او سال‌ها به معرفی آثار و اندیشه‌های پدرش پرداخت و کتابی با عنوان “استاد عشق” درباره زندگی دکتر حسابی منتشر کرد که یکی از منابع اصلی شناخت زندگی شخصی و حرفه‌ای ایشان محسوب می‌شود.
پروفسور حسابی و آلبرت اینشتین
پروفسور حسابی یک سال قبل از اینکه تئوری «ذرات افزاینده بی‌نهایت/بی‌نهایت بودن ذرات» را ارائه کند، آلبرت اینیشتن را در دانشگاه پرینستون ملاقات کرد.
وی با کمک اینشتین و با تکیه بر تحقیقاتی که انجام داده بود، تئوری بی‌نهایت بودن ذرات را در دانشگاه شیکاگو ارائه کرد و آن را برای بزرگان علم فیزیک آن دوران، افرادی مثل اروین شرودینگر و ماکس بورن شرح داد. این دستاورد علمی دکتر حسابی، برترین جایزه علمی کشور فرانسه را برایش به‌ارمغان آورد.
آلبرت اینشتین در زمان بازگشت به‌دانشگاه پرینستون، پروفسور حسابی را به‌عنوان جانشین خود انتخاب کرد.
سال‌های تحصیل دکتر حسابی به‌عنوان دانشجوی رشته فیزیک مصادف بود با دوران طلایی فیزیک نوین. دورانی که طی آن افرادی مثل آلبرت اینشتین، نیلز بور، اروین شرودینگر، ورنر هایزنبرگ و هزاران نام بزرگ دیگر، در کنار هم مشغول گستراندن مرزهای دانش بودند.
البته برخی این دیدار را رد کرده اند.
جای تردیدی نیست که تحصیل زیر نظر چنین اشخاص برجسته‌ای، امثال هایزنبرگ، اینشتین، شرودینگر و بیشتر، تا چه‌اندازه مورد درخواست و آرزوی دانشجویان آن زمان بوده است.
در آن زمان که حدود ۱۵ هزار دانشجو طالب تحصیل زیر نظر آلبرت اینشتین بودند، این پروفسور حسابی بود که همراه با پنج دانشجوی دیگر، توانست در این رقابت عظیم پیروز شود.
سیاست و وزارت
وی در سال ۱۹۵۷ به عنوان سناتور انتصابی تهران وارد مجلس چهارم سنا شد. وی همچنین وزیر آموزش و پرورش کابینه محمد مصدق بوده است.
حسابی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایه‌گذاری علوم نوین و تاسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه اندازی و پایه گذاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.
زبان های خارجی سید محمود حسابی
حسابی علاوه بر زبان فارسی، به زبان عربی، فرانسوی، انگلیسی و آلمانی تسلط داشت. در تحقیقات علمی خود از زبان های سانسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اوستایی، ترکی، ایتالیایی و روسی نیز استفاده می نمود.
افتخارات دکتر حسابی
دکتر حسابی به سبب تلاشهای خستگی ناپذیر لقب پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران در کشور را کسب نمود.
ایشان همچنین به دریافت بالاترین نشان علمی فرانسه یعنی لژیون دونور مفتخر شدند.
دکتر حسابی در سال ۱۹۹۰ به عنوان “مرد اول علمی جهان” برگزیده شد.
برخی از اقدامات و خدمات دکتر حسابی
_ اولین نقشه برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
_ اولین راهسازی مدرن و علمی ایران (راه تهران به شمشک)
_ پایه گذاری اولین مدارس عشایری کشور
_ پایه گذاری دارالمعلمین عالی
_ پایه گذاری دانشسرای عالی
_ ساخت اولین رادیو در کشور
_ راه اندازی اولین آنتن فرستنده در کشور
_ راه اندازی اولین مرکز زلزله شناسی کشور
_ راه اندازی اولین رآکتور اتمی سازمان انرژی اتمی کشور
_ راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
_ تعیین ساعت ایران
_ پایه گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران, به نام بیمارستان “گوهرشاد”
_ شرکت در پایه گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
_تدوین اساسنامه طرح تاسیس دانشگاه تهران
_ پایه گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
_ پایه گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
_ پایه گذاری شورای عالی معارف
_ پایه گذاری مرکز عدسی سازی اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران
_ پایه گذاری بخش آکوستیک در دانشگاه و اندازه گیری فواصل گام های موسیقی ایرانی به روش علمی
_ پایه گذاری و برنامه ریزی آموزش نوین ابتدایی و دبیرستانی
_ پایه گذاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
_ پایه گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
_ پایه گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
_ پایه گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره ها در شیراز
_ پایه گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
_ پایه گذاری انجمن موسیقی ایران و مرکز پژوهش های موسیقی
_ پایه گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
_ ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)
_ تدوین اساسنامه و تاسیس موسسه ملی ستاندارد
_ تدوین آیین نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
_ پایه گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سغدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک, فیزیک, فیزیک اپتیک, هوش مصنوعی)
_ راه اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
_ ایجاد اولین کارگاه های تجربی در علوم کاربردی در ایران
_ ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور
درگذشت پروفسور حسابی
در تاریخ سه سپتامبر سال ۱۹۸۹ (۱۲ شهریور ۱۳۷۱) و در ساعت ۷:۳۰ دقیقه صبح، پروفسور حسابی در حالی که استاد دانشگاه تهران بود، در بیمارستان دانشگاه شهر ژنو به‌دلیل بیماری دار فانی را وداع گفت. وی در آرامگاه خانوادگی‌اش واقع در شهر تفرش آرام گرفت.
پروفسور حسابی در منابع خارجی
۱. Encyclopaedia Iranica
در دایره‌المعارف ایرانیکا که مرجع علمی معتبر برای پژوهش‌های ایران‌شناسی است، به زندگی و دستاوردهای علمی پروفسور حسابی اشاره شده است. این مقاله به سوابق تحصیلی وی در سوربن و نقش او در پایه‌گذاری علوم دانشگاهی در ایران پرداخته است.
مشاهده در Iranica Online
۲. انتشارات دانشگاه کمبریج (Cambridge University Press)
در برخی از مقالات مرتبط با تاریخ علم در ایران، از جمله در مجله Iranian Studies، به فعالیت‌های علمی و آموزشی دکتر حسابی به‌ویژه در دهه‌های میانی قرن بیستم اشاره شده است.
مطالعه در Iranian Studies
۳. Google Scholar
با جستجو در گوگل اسکولار، آثار و ارجاعات مختلفی به مقالات علمی پروفسور حسابی دیده می‌شود. از جمله می‌توان به تحقیقاتی پیرامون تئوری «ذرات بی‌نهایت» اشاره کرد.
نمایش در Google Scholar
۴. آرشیو دانشگاه آمریکایی بیروت (AUB)
دانشگاه آمریکایی بیروت که پروفسور حسابی در آن تحصیل کرده است، اسناد و گزارش‌هایی از فارغ‌التحصیلان شاخص خود منتشر کرده که نام او نیز در میان آنها دیده می‌شود.
سایت رسمی AUB
۵. Archive.org و مستندات قدیمی
مجموعه‌ای از کتاب‌ها و جزوات علمی و زندگینامه‌ای مرتبط با پروفسور حسابی در آرشیو اینترنت موجود است که توسط محققان ایرانی و خارجی نگارش شده‌اند.
جستجو در Archive.org
سوالات کمتر شنیده شده درباره دکتر محمود حسابی
آیا دکتر حسابی کتابی به زبان انگلیسی منتشر کرده بود؟
بله، دکتر حسابی کتاب هایی به زبان انگلیسی نیز نگاشته بود که برخی از آن ها در حوزه فیزیک نظری و آموزش مهندسی مورد استفاده قرار می گرفت. این آثار در دانشگاه های ایران و گاه در خارج از کشور مورد تدریس بودند.
آیا دکتر حسابی در کنفرانس های علمی بین المللی شرکت داشته است؟
بله، دکتر حسابی در کنفرانس های معتبر علمی بین المللی در اروپا و آمریکا حضور داشته و نظریات خود را در جمع دانشمندان برجسته جهان مطرح کرده بود.
نقش دکتر حسابی در ترویج زبان فارسی در علوم چه بود؟
دکتر حسابی معتقد به استفاده از زبان فارسی در تدریس علوم بود. او بسیاری از واژگان علمی را معادل سازی کرد و در تاسیس انجمن زبان فارسی و فرهنگستان ایران نقش مؤثری داشت.
آیا شاگردان مشهور دکتر حسابی شناخته شده اند؟
بله، دکتر حسابی استاد بسیاری از چهره های سرشناس علمی و دانشگاهی ایران بود. برخی از آن ها بعدها خود به مقام های عالی علمی و اجرایی رسیدند.
آیا دکتر حسابی با سازمان های بین المللی علمی همکاری داشت؟
بله، وی با سازمان هایی نظیر یونسکو و مجامع علمی اروپا همکاری هایی داشت و از جمله اعضای افتخاری برخی از مجامع فیزیکدانان بین المللی به شمار می رفت.
آیا دکتر حسابی علاقه مند به هنر یا موسیقی هم بود؟
بله، دکتر حسابی به موسیقی ایرانی علاقه مند بود و حتی تحقیقات علمی درباره فواصل موسیقی ایرانی انجام داد. او پایه گذار بخش آکوستیک در دانشگاه تهران نیز بود.
دکتر حسابی چه دیدگاهی درباره بازگشت نخبگان به کشور داشت؟
وی همواره بر ضرورت بازگشت دانش آموختگان ایرانی به کشور تاکید داشت و خود نیز با وجود پیشنهادهای کاری بسیار، به ایران بازگشت تا در خدمت آموزش و پیشرفت علمی قرار گیرد.
