توسط : تعریف محیط زیست محیط زیست (Environment) به عنوان مجموعه ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده که با هم در کنش هستند و بر رشد و نمو و رفتار موجودات تأثیر می گذارند، تعریف شده است.
اگر کره زمین را به تكه هاي شبيه برش كيك تقسيم شده در نظر بگیرید، برش زيرين را خاك کره (لیتوسفر) برش ميانه را زيست كره (بیوسفر) و برش بالايي را جو كره (اتمسفر) و آن قسمت از خاك كره كه توسط آب و يخ پوشيده شده به نام آب كره (هیدروسفر) ياد مي كنند. اين برشها زنجيره پيچيده ای را با هم مرتبط مي سازد كه هرگونه دستكاري غير معقول چه در ساختار و چه در تركيب آن ها، تمام زنجيره ی پيوست محيط زيست را پاره خواهد كرد كه در بعضي موارد قابل ترميم نيست، يا ترميم آن به ده ها سال نیاز دارد. به عنوان مثال، انواع حيوانات و نباتاتي كه منقرض مي شوند، ديگر هرگز پديدار نخواهند گشت (مانند دايناسور ها) ده سال براي رشد جنگل، پنجاه سال براي تجديد حيات مراتع در مناطق خشك و در حدود يك هزار سال براي جایگزين خاك فرسايش شده زمان لازم است.
محيط زيست، مطالعه ی برهم كنش هاي تمام انواع موجودات است. نوع انسان نه فقط بر تعداد انواع ديگر تاثير مي گذارد و شرايط زيستگاه آن ها را تغيیر مي دهد، بلكه مي تواند از طريق تكنولوژي زيستي (بیوتکنولوژی) انواع جديد بيافريند(مثلاً انواع تغيیر ژنتيك يافته).
کارشناسان محیط زیست هنگام بررسی، مناطق زیستی را مورد مطالعه قرار می‌دهند. هر منطقه زیستی شامل موجودات زنده ویژه و عوامل غیر زنده است که اکوسیستم نام دارد و دانشی که به بررسی اکوسیستم ها می‌پردازد، اکولوژی نامیده می شود.
عوامل زنده اکوسیستم
جانداران را براساس نقشی که در محیط زیست دارند به دسته های زیر تقسیم می‌شوند:
1. موجودات تولید کننده (گیاهان سبز)
2. موجودات مصرف کننده (جانوران)
3. موجودات تجزیه کننده (باکتری ها و قارچ ها)
عوامل غیر زنده اکوسیستم
گرما : بیشتر از اشعه مادون قرمز بخشی از نور خورشید به دست می‌آید و در فعالیت های موجودات زنده نیز انرژی به صورت گرما آزاد می شود.
دما : یکی از عوامل غیر زنده محیطی است و تغییرات زیادی دارد و کلیه جانداران به نحوی با این تغییرات سازش پیدا کرده‌اند. سازش باعث بقای جانوران می شود.
نور : نور نقش مهم در غذاسازی تولید کننده دارد.
گازها : مهم‌ترین گازهایی که در اتمسفر وجود دارند عبارتند از : اکسیژن و دی اکسید کربن. که اکسیژن در تنفس و دی اکسید کربن در فتوسنتز نقش دارد.
آب : آب به صورت تبخیر شده وارد اتمسفر می شود و به صورت برف و باران به زمین بر می‌گردد.
مواد شیمیایی : به دو صورت کانی و آلی در اکوسیستم ها وجود دارد. مواد آلی ناشی از تجزیه موجودات زنده، در اکوسیستم های مختلف مورد استفاده جانداران قرار می‌گیرد. مواد کانی نیز به ترکیبات مختلف مثل نمک خوراکی یا کلریدسدیم که در غذای آدمی مهم است و یا کودهای شیمیایی که در حاصلخیزی خاک اهمیت دارد گفته می شود.
روابط بین انسان و طبیعت
روابط بین انسان و طبیعت یک بحث قدیمی است که تا مدت ها تصور می شد طبیعت با نیروی تصفیه کننده و تنظیم کننده اش، تعرضات انسان را هضم خواهد کرد.
افزایش جمعیت، تجارت های پر سود عاج فیل، شاخ کرگدن ها، پوست تمساح، جنگل زدایی و بهره برداری از جنگل ها و مصرف بیش از حد انرژی با سرعت زیادی موجب برهم زدن نظم موزون و شگفت انگیز مکانیزم جهان شده است. از طرفی بلا های طبیعی (سیل، آتش فشان، زلزله،و…) و یا تغییرات آب و هوایی باعث دگرگونی های مهمی در میراث جانداران زمین شده اند.
دلایل مهم حفاظت از موجودات زنده
۱- زنجیره ی حیات : جانوران، محتاج گیاهان (برای تبدیل انرژی خورشیدی به غذا ) و گیاهان محتاج جانوران (برای انتقال دانه های گرده و بارورکردن آنها) هستند و بقای جانوران منوط به بقای طعمه هایشان است.
۲- یک گنجینه ی درمانی: معالجه ی %۸۰ جمعیت کشورهای در حال توسعه با داروهای طبیعی توسعه می گیرد .منشاء بسیاری از داروها، جانوران به خصوص آبزیان هستند. در هند، چین، آمازون و آسیای جنوب شرقی، پزشکان گیاهان مختلفی را به طریقه سنتی استفاده می کنند.
۳- یک انبار وسیع: طبیعت یک مخزن بزرگ مواد خوراکی است که هنوز چندان مورد استفاده قرار نگرفته و مواد غذایی انسان به این تنوع زیستی در محصولات کشاورزی وابسته است.
۴- معدنی برای صنعت: تقریبا”در تمام شاخه های صنعت از نشاسته ها، شیره ی بعضی نباتات، روغن های گیاهی، چربی های گیاهی و حیوانی استفاده می شود و گیاهانی مثل نیشکر، چغندر قند و گندم، انرژی های سبز شناخته شده است.
تأثيرات انسان بر محيط زيست
بر اساس گزارش سازمان همکاري اقتصادي و توسعه در سال ۲۰۰۱، تقريباً تمامي عوامل تشکيل دهندهٔ محيط زيست تحت تأثير فعاليت هاي انسان قرار گرفته اند.
خاک ها
مهم ترين آثار فعاليت هاي انسان بر خاک عبارت اند از: مسموميت و فرسايش که موجب تخريب و کاهش توان زمين هاي زراعي مي شوند. به طور کلي فرسايش خاک پديده‌اي طبيعي است که به وسيلهٔ عواملي چون باد، روان آب هاي سطحي و تغييرات دما انجام مي گيرد. با اين حال، فعاليت هاي انسان از جمله زراعت مفرط، آبياري زمين هاي زراعي، محصولات تک کشتي، چريدن بيش از حد دام ها در مراتع، جنگل زدايي و بيابان زايي باعث از بين رفتن تعادل موجود ميان روند تخريب و ايجاد خاک، و در نهايت آلودگي آن مي شوند.
مسموميت خاک مي تواند در اثر افزايش نمک هاي خاک توسط ماشين آلات کشاورزي و يا آلودگي مستقيم آن توسط افراد يا کارخانه ها ايجاد شود. در اين صورت خاک، ناحاصلخيز و حتي سمي براي برخي گياهان مي شود.
آب ها
مهم ترين تأثيرات فعاليت هاي انسان بر روي آب ها در سه مورد خلاصه مي شود: مصرف بيش از حد آب و از بين رفتن منابع آب، آلودگي آب هاي سطحي و زيرزميني.
امروزه تأمين آب شيرين براي بعضي کشورها يک بحران جدي محسوب مي شود. قابل توجه است که اين بحران خود با روند کنوني افزايش جمعيت اوج نيز خواهد گرفت.
کيفيت آب ها نيز بحران ديگري است که برخي کشورها در پيش رو دارند. ميزان آلودگي برخي آب ها و روند افزايش آن در بسياري از نقاط کرهٔ زمين بسيار نگران کننده مي باشد. آب هاي سفره هاي زيرزميني و رودها و درياچه ها منابع مهم تأمين آب شيرين هستند که مستقيماً در معرض آلودگي توسط فعاليت هاي انسان قرار دارند. آلودگي درياها نيز علاوه بر دخالت مستقيم انسان، تحت تأثير آلودگي آب هاي شيرين و چرخهٔ آب مي باشد.
هوا
آلودگي هوا عبارت است از: ورود مستقيم يا غير مستقيم هر عنصري توسط انسان که احتمال ايجاد اثرات نامطلوب بر سلامتي انسان و محيط زيست را داشته باشد. انواع آلودگي هاي هوا عبارت اند از:
- گازهاي شيميايي سمي که غالباً حاصل واکنش هاي سوختن هستند.
- اوزون، که وجودش در لايه‌هاي پاييني هواکره تأثيرات خطرناکي بر سلامتي جانداران دارد.
- گازهاي حاصل از سوختن چون دی اکسيد گوگرد، اکسيدهای ازت، مونوکسيد کربن، سولفيد هيدروژن و بعضي گازهاي گلخانه اي.
- گرد و غبار و ذرات معلق در هوا.
- گازهای گلخانه ای همچون دي‌اکسيد کربن، متان و فلوئورو کربن ها.
- فلزات سنگين همچون آرسنيک، سرب، روي، مس، کروم، جيوه و کادميوم که در اثر فعاليت هاي صنعتي وارد هوا مي شوند.
پيمان کيوتو
پيمان کيوتو پيماني است بين‌الملي به منظور کاهش صدور گازهای گلخانهای، که عامل اصلي گرم شدن زمين در دهه هاي اخير محسوب مي شوند. اين پيمان که پيمان‌نامهٔ ريو را تکميل و ترميم مي کند در چارچوب سازمان ملل متّحد شکل گرفت. طي سال هاي اخير با افزايش گازهاي گلخانه اي نظير متان، دي اکسيد کربن، بخار آب و اکسيد نيتروژن در جو زمين، دماي کره در حال افزايش مي باشد که اين امر باعث ايجاد تغييرات ناخوشايند در محيط زيست خواهد شد.
از اين رو در سال ۱۹۹۷ طي پيماني معروف به کيوتو کشورهاي صنعتي متعهد شدند که ظرف ده سال آينده ميزان انتشار گازهاي گلخانه اي خود را ۵٪ کاهش دهند و به کشورهاي در حال توسعه کمک هاي مالي براي افزايش ضريب نفوذ استفاده از انرژی هاي تجديد پذير نظير انرژي خورشيدي و بادی، اعطا نمايند. البته CFC که از گازهای صنعتي مي باشد نيز از جمله گازهای گلخانهای محسوب مي شود، اين گاز در گذشته بطور وسيع در کندانسورهای يخچال و بمنظور خنک کردن درون يخچال بکار مي رفت، اما امروزه به دليل ايجاد اثر گلخانه ای، استفاده از آن در بسياري از کشورها ممنوع شده است.
