بیماری آرتروز و درمان های اینترونشنال (کم تهاجمی)

تعریف آرتروز : آرتروز یا استئوآرتریت به معنای ساییدگی مفصل و تخریب سطح مفصلی و بدنبال آن تغییر شکل، درد و محدودیت حرکت در مفصل است. در استئوآرتریت مشکل اصلی در غضروف مفصلی است و بعد از مدتی استخوان مفصل هم دچار آسیب میشود. آرتروز Arthrosis یک کلمه یونانی به معنای مفصل است ولی به معنای استئوآرتریت هم بکار برده میشود. در فارسی بجای کلمات استئوآرتریت و آرتروز از کلمه “ساییدگی مفصل” هم استفاده میشود.

ساختمان مفصل

مفصل ناحیه ای است که دو استخوان در کنار هم قرار میگیرند. مفصل باعث میشود قسمت های مختلف بدن نسبت به یکدیگر حرکت کنند. حرکت استخوان ها در مفصل به علت کششی است که از طریق ماهیچه ها به آنها اعمال میشود. دو انتهای استخوان ها در جایی که با هم مفصل میشوند به وسیله پرده بافتی محکمی پوشیده شده که به آن کپسول مفصلی میگویند. در اطراف کپسول مفصلی نوارهای بافتی محکمی قرار دارند که به آنها لیگامان یا رباط میگویند و مسئول پایدار کردن مفصل هستند.

غضروف یک بافت سخت ولی صاف و قابل انعطاف است که انتهای استخوان ها را در محلی که در مفصل در کنار هم قرار می گیرند می پوشاند. تخریب و استحاله همین غضروف مفصلی و ایجاد استخوان های اضافه در اطراف سطح مفصلی  را آرتروز گویند.

مقدار کمی از یک مایع غلیظ و لزج بین دو سر استخوان ها و در درون مفصل قرار گرفته که سطح غضروف را لیز کرده و اصطکاک بین دو سطح مفصلی را کم میکند و به آن مایع سینوویال Synovial fluid یا مایع مفصلی میگویند.

علت آرتروز یا ساییدگی مفصل :

در طول روز و به علت فعالیت های بدنی مفاصل بدن بطور مرتب در معرض ضربه قرار دارند و این ضربات مرتبا آسیب هایی را به آنها بخصوص به غضروف مفصلی وارد می کنند. بدن این آسیب ها را تا جایی که می تواند ترمیم می کند لذا در طول زندگی مفاصل بدن دائما در یک فرآیند آسیب و ترمیم قرار دارند.

در مواردی که شدت آسیب های وارده به مفصل بیش از قدرت ترمیم بدن است و یا به عللی قدرت ترمیم بدن کاهش یافته و نمی تواند آسیب های معمولی را مرتبا ترمیم کند، در این موارد غضروف مفصلی بتدریج خرابتر می شود و این شروع بیماری آرتروز است. در ابتدا سطح غضروف لایه لایه می شود. با هر آسیبی مقداری از روی غضروف برداشته می شود تا اینکه بتدریج ضخامت غضروف کم می شود. کم شدن ضخامت غضروف که در رادیولوژی بصورت کاهش فاصله مفصلی دیده می شود از علائم اولیه شروع ساییدگی مفصل است.

در آرتروز غضروف مفصل بتدریج نازک شده و از بین می رود. استخوان اضافه در اطراف سطح مفصل بوجود میاید. بعد از مدتی در اطراف استخوان دو طرف مفصل استخوان های اضافه ساخته می شود که به آنها استئوفیت Osteophytis می گویند. این استئوفیت ها هم در رادیوگرافی مفصل دیده می شوند. بافت سینوویال مفصل هم متورم می شود که به آن سینوویت Synovitis می گویند.

بتدریج استخوان زیر غضروف سفت و محکم می شود که به آن عاجی شدن استخوان یا Eburnation می گویند. با پیشرفت آرتروز در استخوان زیر غضروف کیست های استخوانی ایجاد می شود.

علل موثر در پیشرفت بیماری آرتروز :

علل زیر در تشکیل و پیشرفت آرتروز یا ساییدگی مفصل تاثیر دارند:

سن : با بالا رفتن سن شیوع آرتروز هم افزایش می یابد. میتوان گفت ساییدگی مفصلی جزئی طبیعی از روند پیری است که در همه انسان ها با افزایش سن ایجاد میشود ولی سن شروع آن در افراد مختلف متفاوت است.

ژنتیک : در بعضی افراد بطور ژنتیکی و خانوادگی استعداد بروز آرتروز بیشتر است.

چاقی : ساییدگی مفاصل ران و زانو در افراد چاق بیشتر و زودتر ایجاد میشود و این به علت نیروهای زیادی است که در افراد چاق به علت نیروی وزن به مفصل وارد شده و موجب تخریب زودرس آن میشود.

جنس : آرتروز در زنان بیشتر دیده می شود.

آسیب قبلی به مفصل : عفونت های قبلی در مفصل، شکستگی هایی که قبلا در مفصل ایجاد شده است، آسیب های لیگامانی که بر اثر حوادث قبل در مفصل بوجود آمده و مفصل را ناپایدار کرده اند و یا تغییر شکل استخوان های اطراف مفصل میتوانند موجب تشدید بروز آرتروز شوند.

شغل : فعالیت های بدنی شدید به علت شغل خاص و یا انجام ورزش خاص میتواند ضربات بیش از حد تحمل مفصل برای ترمیم به آن وارد کرده و موجب بروز آرتروز یا ساییدگی مفصل شوند.

مفاصل شایع در آرتروز :

آرتروز یا ساییدگی مفصل بیشتر در مفاصل ران، زانو، انگشتان دست و پا و شانه ایجاد می شود. ساییدگی معمولا در چند مفصل بدن همزمان ایجاد می شود ولی شدت آن در مفاصل درگیر شده متفاوت است بطوریکه فقط در یک یا تعدادی از مفاصل درگیر شده بیمار از علائم آرتروز رنج می برد.

علائم آرتروز :

درد : درد ساییدگی مفصل بتدریج شروع شده و در طول زمان افزایش می یابد. درد در حین انجام فعالیت های بدنی بیشتر شده و با استراحت کمتر میشود. با شدید شدن آرتروز درد ممکن است در حین استراحت هم وجود داشته باشد.

خشکی و محدودیت حرکت مفصل : در بیماران مبتلا به آرتروز، خشکی مفصل معمولا در صبح ها بیشتر بوده و بتدریج در طول روز کم میشود. معمولا خشگی در زمانی کمتر از نیم ساعت کاهش می یابد.

تورم : تورم مفصل از علائم آرتروز است ولی این تورم معمولا همراه با قرمزی و گرم شدن مفصل نیست.

بزرگ تر شدن مفصل : مفصل مبتلا به ساییدگی مفصل معمولا بزرگتر میشود که به علت رشد استخوان های اطراف مفصل است.

تغییر شکل مفصل : گاهی اوقات مفصل مبتلا به آرتروز تغییر شکل داده و امتداد استخوان های دو طرف آن تغییر میکنند.

در تصویر سمت راست کاهش فضای مفصلی در یک زانوی ساییده شده دیده میشود و تصویر سمت چپ طبیعی است.

تشخیص آرتروز :

پزشک معالج پس از شرح حال و معاینه بیمار از رادیوگرافی ساده مفصل برای تشخیص آرتروز استفاده می کند. در رادیوگرافی یک مفصل مبتلا به آرتروز علائم زیر دیده می شوند.

علائم رادیولوژیک بیماری آرتروز :

• کم شدن فاصله مفصلی به عبارت دیگر کم شدن فاصله بین دو سر استخوانی که مفصل را تشکیل داده اند. (مرحله اول آرتروز)
• تشکیل استخوان اضافه در کنار سطح مفصلی استخوان ها که به آنها “استئوفیت ” می گویند.
• افزایش تراکم استخوان در زیر سطح مفصل (مرحله دو آرتروز)
• ایجاد کیست های استخوانی در زیر سطح مفصل (مرحله سه آرتروز)
• تغییر شکل سطح مفصل و کج شدن امتداد استخوان های تشکیل دهنده مفصل (مرحله چهار آرتروز)

درمان آرتروز :

ساییدگی مفصل یا آرتروز درمان ندارد ولی میتوان با استفاده از روش هایی شدت علائم بیماری و مشکلاتی را که برای بیمار بوجود آمده راکاهش داد.

درمان های اینترونشنال و یا کمتر تهاجمی (مداخله ای) آرتروز :

اعمال اینترونشنال توسط فوق تخصص درد تحت راهنمایی اشعه ایکس (فلوئوروسکوپی) و یا سونوگرافی در اتاق عمل انجام می گردد. اقدامات ما جهت درمان بیماری آرتروز شامل اقدامات چند مرحله ای زیر است:

تزریق ارتوکین : ارتوکین تراپی انقلابی در مهار آرتروز می باشد. در روش ارتوکین ، خون خود بیمار گرفته شده و در مدت ۲۴ساعت سرم آن پالایش می شود که حاوی آنتاگونیست (مهارکننده) اینترلوکین ­۱ است. این ماده مهار کننده فعالیت تخریبی در آرتروز (فعالیت تخریبی مفصل نوسط اینترلوکین ۱ اتفاق می افتد) بوده و موجب توقف پروسه تخریبی آرتروز و کاهش درد و التهاب بافت آسیب دیده و ترمیم آن می شود.

پرولوتراپی: از ترکیب گلوکز هیپرتونیک با غلظت بالا جهت ایجاد التهاب و تسریع فرآیند ترمیم بافتی به همراه سایرفاکتورهای رشد سلولی استفاده می شود و در کنار آن استفاده از ازون همراه با این مواد موجب افزایش خونرسانی و کلاژن سازی و تشدید اثر درمانی می شود.

رادیوفرکوئنسی اعصاب ژنیکولار زانو و اعصاب حسی مفاصل : با استفاده از امواج رادیوفرکوئنسی ، اعصاب انتقال دهنده حس درد مفاصلی که دچار بیماری آرتروز هستند بلوک شده و فعالیت های ورزشی و فیزیوتراپی های هدفمند جهت تقویت بافت عضلانی نگاه دارنده مفصل آغاز می شود.

عمل تعویض مفصل زانو ، هیپ (ران) ، شانه و… جزواعمال جراحی نسبتا سنگین با عوارض خاص خود است ضمن آنکه مفاصل مصنوعی عمر محدودی دارند و پس از گذشت زمانی فعالیت و کارایی آنها کاهش می یابد. باتکنیک های اینترونشنال فوق الذکر و با مراجعه به موقع بیماران میتوان درحدود ۷۰تا۸۰ درصد بیماران را از پیشرفت آرتروز جلوگیری کرد و از تخریب مفصلی و نیاز به تعویض مفصل جلوگیری کرد.