بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، اضافه وزن و چاقی بعنوان تجمع غیرطبیعی یا بیش از اندازه چربی در بدن که سلامتی فرد را مختل می کند شناخته می شود.
علت اصلی اضافه وزن و چاقی چیست؟
علت اصلی اضافه وزن و چاقی عدم تعادل بین کالری دریافت شده و کالری مصرف شده است. چربی بالا در غذاهای پر انرژی سبب افزایش کالری دریافتی می شود. شیوع عدم فعالیت بدنی و کم تحرکی در اثر (اشکال در کار کردن، تغییر شیوه های حمل و نقل و افزایش شهرنشینی)، تغییر در رژیم غذایی و الگوهای فعالیت فیزیکی اغلب ناشی از تغییرات زیست محیطی و اجتماعی و نبودن سیاست های حمایتی در بخش هایی مانند (بهداشت، کشاورزی، حمل و نقل، برنامه ریزی شهری، محیط زیست، پردازش مواد غذایی، توزیع، بازاریابی و آموزش و پرورش) می باشد که سبب چاقی شده است.
شایع‌ترین روش برای تخمین اضافه وزن و چاقی استفاده از شاخص توده بدن (BMI) و اندازه گیری دور کمر است. شاخصی که با تقسیم کردن وزن شخص بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد وی بر حسب متر به دست می‌آید.
چاقی درجه ۱ با BMI از ۲۵ – ۲۹٫۹ kg/m2 ( اضافه وزن ) نامیده می شود.
چاقی درجه ۲ با BMI از ۳۰ – ۳۹٫۹ kg/m2 ( معمولا به نام چاقی ) نامیده می شود.
چاقی درجه ۳ با BMI ≥ ۴۰ kg/m2 معمولا چاقی شدید و یا مرضی نامیده می شود.
خطرات اضافه وزن و چاقی
چاقی سبب بروز بسیاری از بیماری‌ها می‌شود که برخی از آنها عبارتند از بیماری‌های قلبی و عروقی (مانند سکته قلبی، سکته مغزی و فشار خون بالا)، عوارض ریوی، دیابت، بیماری کبد و مجاری صفراوی (مانند سنگ کیسه صفرا و مجاری صفراوی، سیروز کبدی و …)، نقرس، آرتروز و درد مفاصل، برخی سرطان‌ها مانند (سرطان رحم)، فتق و ایجاد واریس.اما باید به خاطر سپرد که اگر بتوان وزن را کم کرد و به وزن مناسب رسید می‌توان از بروز تمام این مشکلات تا حد زیادی جلوگیری کرد.
بسیاری از مردم به دلیل اضافه وزن و چاقی می‌توانند دچار مشکلات روانشناختی شوند. اعتماد به نفس پایین، احساس انزوا از جمله این مشکلات است که ممکن است روابط فرد را با اعضای خانواده و دوستان تحت تأثیر قرار دهد و در صورت شدت گرفتن منجر به افسردگی شود.
چاقی همچنین می‌تواند بر امید به زندگی فرد تأثیر گذارد. مطالعات نشان داده به طور قابل توجهی احتمال مرگ در سنین جوانی در افرادی با شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۵ بیشتر است. در صورت سیگاری بودن این احتمال تشدید می‌شود.
راه های کاهش اضافه وزن و چاقی
رژیم غذایی و تمرینات ورزشی راه حل‌های اصلی درمان چاقی می‌باشند. کیفیت رژیم غذایی را می‌توان با کاهش مصرف غذاهای پرانرژی، مانند غذاهای پرچرب و شیرین، و همچنین استفاده بیشتر از غذاهای گیاهی رژیمی، افزایش داد. داروهای ضد چاقی ممکن است جهت کاهش اشتها یا جلوگیری از جذب چربی، در کنار یک رژیم غذایی مناسب استفاده شوند. در مراحل آخر، اگر رژیم غذایی، ورزش و دارو مؤثر نباشند، بالن شکمی می‌تواند به کاهش وزن کمک کند؛ یا ممکن است جراحی برای کاهش حجم شکم و یا طول روده، به جهت ایجاد سیری زودرس و کاهش توانایی جذب مواد مغذی، انجام گیرد.
درمان چاقی کودکان
درمان چاقی کودکان معمولاً شامل بهبود رژیم‌غذایی و افزایش فعالیت بدنی با استفاده از استراتژی تغییر رفتار است. مقدار کالری مصرفی روزانه فرزند شما به سن و قد او بستگی دارد. کودکان بزرگ‌تر از پنج سال باید حداقل یک ساعت (۶۰ دقیقه) ورزش با شدت زیاد روزانه مانند بازی فوتبال را داشته باشند و فعالیت‌های کم تحرک مانند تماشای تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری را محدود کنند. در صورت مشاهده عوارض چاقی یا احتمال وجود بیماری مرتبط با چاقی در کودک خود به پزشک مراجعه کنید.
توصیه‌های بهداشتی برای جلوگیری از چاقی
رعایت برنامه غذایی و تغذیه صحیح سبب می‌شود که ضمن تامین نیازهای اصلی مواد مغذی از زیاده‌روی در مصرف غذا خودداری کرده و سلامتی را تضمین کنند:
– مصرف غذاهای چرب یعنی مصرف لبنیات پرچربی، روغن، کره، گوشت قرمز پرچربی، کله پاچه، جگر، مغز، سس سالاد و موادی از این قبیل را به حداقل برسانید.
– غذاها را بیشتر به صورت آب‌پز، بخارپز یا کباب شده تهیه کنید.
– وعده‌های غذا خوردن را افزایش دهید اما میزان غذای مصرف شده در هر وعده را کم کنید. نوع غذا خیلی مهم‌تر از مقدار آن است. در ساعات منظم غذا بخورید.
– از مواد غذایی فیبردار مانند سبزیجات مختلف، میوه‌ها، نان سبوس‌دار، حبوبات و غلات بیشتر مصرف کنید.
– بهتر است تخم مرغ بویژه زرده آن را حداکثر هفته‌ای دو عدد مصرف کنید.
– بهتر است برای پخت و پز از روغن مایع استفاده کنید.
– مصرف غذاهای پرانرژی نشاسته‌دار و دارای قند زیاد مانند انواع ماکارونی، سیب زمینی، نان و برنج به ویژه مصرف قند و شکر، نوشابه‌های شیرین، شیرینی‌ها و شکلات را به حداقل برسانید.
– از مصرف غذاهای آماده پرانرژی مانند چیپس، سوسیس، کالباس، و … تا حد امکان پرهیز کنید.
– قرار دادن ورزش در برنامه زندگی روزمره همچون خواب و غذا امری ضروری است. بهترین، آسان‌ترین و مناسب‌ترین ورزش پیاده‌روی است که با سرعت متوسط انجام شود.
– افراد بالای ۴۰ سال حتی اگر بیماری خاصی ندارند قبل از شروع ورزش یا افزایش فعالیت بدنی با پزشک مشورت کنند. ضمنا باید توجه داشت افراد مسن، بیماران قلبی، افراد مبتلا به بیماری‌های مفصلی و مبتلایان به آسم باید قبل از اقدام به ورزش مورد معاینه پزشک قرار گیرند.
