توسط : ایران با دارا بودن بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی، یکی از غنی ترین مناطق دنیا از نظر تنوع زیستی است. اما متأسفانه امروزه بیش از ۱۸۰۰ گونه گیاه بومی کشورمان در معرض نابودی قرار گرفته‌اند. عوامل انسانی نظیر برداشت بی‌رویه، تخریب زیستگاه ها، آلودگی و تغییرات اقلیمی، مهم‌ترین تهدیدات برای این گنجینه‌های طبیعی هستند.
در این مقاله از مجله اینترنتی خرید ناب، به معرفی مهم‌ترین گیاهان بومی در حال انقراض ایران پرداخته‌ایم و دلایل تهدید آنها را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید تا از این گنجینه‌های ارزشمند بهتر مراقبت کنیم.
با از بین رفتن هر حیوان یا حشره یا گیاه زندگی بسیاری از موجودات دیگر نیز در خطر می افتد. گیاهان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امروزه مشکل از بین رفتن گونه های گیاهی گریبانگیر ایران و تمام جهان شده است.
جدول گیاهان نادر و در حال انقراض ایران
| نام گیاه | محل رویش | ویژگی خاص | عوامل تهدیدکننده |
|---|---|---|---|
| زعفران دوگله | ارتفاعات شمال و غرب ایران | گل‌های سفید با رگه‌های بنفش | تغییر اقلیم، چیدن بی‌رویه |
| سوسن چلچراغ | رودبار، داماش، تالش | گیاه باستانی با قدمت دوران چهارم زمین‌شناسی | لگدمال شدن، چیدن گل |
| جام زرین | دشت‌ها و کوهپایه‌ها | نرگس مستانه، پاییزی، دارای ۸ گونه (۳ گونه در ایران) | برداشت بی‌رویه، نابودی زیستگاه |
| لاله مردابی | مرداب‌های مازندران | گیاه مقدس در برخی فرهنگ‌ها، زیبا و آب‌دوست | فروش غیرمجاز، گل‌آرایی، تردد قایق‌ها |
| درخت انجیلی | جنگل‌های شمال ایران | برگ‌های رنگارنگ، میوه شبیه منقار طوطی | نابودی جنگل‌ها، تغییرات اقلیمی |
| درخت شمشاد | شمال ایران | دیرزی، کمیاب پس از استعمار انگلیس | بیماری قارچی لاعلاج |
| سینه کبکی (علف کبکی) | مناطق کوهستانی | استفاده تزیینی در گلفروشیها | چیدن و فروش غیرمجاز، نبود آگاهی عمومی |
| نجم آبی (سیلا) | گیلان و آذربایجان، جنگل‌های راش | گیاه پیازی، گل‌های آبی | تغییر کاربری اراضی، برداشت زیاد |
| زنبق ایرانی | کوهستان‌های ساری و آذربایجان | گونه‌ای خاص با رنگ‌های کرم، زرد و قهوه‌ای | سودجویی، چیدن در طبیعت |
| عروس سنگ | ارتفاعات مرکزی ایران | رشد بین صخره‌ها، ۳۰ گونه بومی ایران | کمبود حفاظت، کشت در خارج از ایران |
| لاله واژگون | مناطق مختلف ایران (۱۵ گونه بومی) | گل‌های زیبای وارونه با رنگ‌های خاص | برداشت بی‌رویه، نابودی زیستگاه |
ایران؛ مهد تنوع زیستی و پوشش گیاهی بی همتا
سرزمین ما یکی از پُربارترین پوشش‌های گیاهی جهان را دارد. بسنده است بدانیم در ایران ۸ هزار گونه‌ی گیاه می‌روید که ۱۸۰۰ گونه آن در هیچ‌جای جهان مانند ندارد و بومی سرزمین ماست.
این پوشش بی‌مانند گیاهی در دهه‌ها و به‌ویژه سال‌های گذشته دچار دگرگونی‌هایی شده است که پیامد آن ازمیان‌رفتن بخش چشمگیری از پوشش گیاهی و در خطر بودن زیست‌بوم بوده است.
با این حساب، آیا دردناک نیست که اکنون نزدیک به ۲ هزار گونه از گیاهان ایران با خطر نابودی روبه‌رو هستند؟
با نگاهی به آنچه بر گیاهان ایران می‌گذرد، اگر نگوییم بسیار نا امید کننده، دست کم هشداری است که بایستگی پیدا کردن چاره‌ای برای نگهداری از آنها را روز به روز افزون‌تر و حیاتی‌تر می‌سازد.
اشاره به شماری از گیاهان فلات ایران و وضعیت کنونی آنها، ما را از خطری آگاه می‌سازد که این بخش از دارایی‌های سرزمینی ما را تهدید میکند.
داستان تلخ زعفران دوگله، طلای سفید شمال و غرب ایران
برای شروع به زعفران دوگله می پردازیم. زعفران دوگله نوعی زعفران است که گل‌های سفید رنگ با خطوط بنفش در قسمت بیرونی گلبرگ‌ها دارد. این نوع زعفران، تنها در ارتفاعات شمال و غرب کشور می‌روید و به دلایل مختلف، با خطر انقراض روبه‌رو شده است.
سوسن چلچراغ؛ ملکه گیاهان ایران با قدمتی میلیون‌ها ساله
سوسن چلچراغ ملکه تمام گونه‌های بومی ایران زمین است و فقط در ایران رویش دارد ارزش این گیاه به این دلیل است که ترکیب ژنتیکی‌اش به دوران چهارم زمین شناسی برمیگردد. مناطقی از رودبار و تالش و داماش که آن هم متاسفانه به خاطر چیدن و لگد کردن گل نسلش درحال انقراض است.
نرگس مستانه یا جام زرین؛ گلی که در پاییز می‌درخشد
این گیاه که با نام‌های نرگس مستانه و سوسن دشت نیز از آن یاد میشود، در فصل پاییز گل داده و یکی از زیباترین گیاهانی است که در کشور عزیزمان وجود دارد. گیاه زیبای جام زرین در حالت کلی ۸ گونه‌ی مختلف دارد که تنها ۳ گونه آن در ایران یافت شده و تمامی آنها در دسته‌ی گیاهان در حال انقراض جای گرفته‌اند.
گیاه لاله مردابی
لاله مردابی گیاهی آبزی می‌باشد که زیستگاهش در کشور ما، مرداب‌های حاشیه‌ی دریای مازندران است. گیاهان آبزی بعنوان بخش مهمی از اکوسیستم‌های طبیعی دارای تاثیرات مهمی بر حیات موجودات آبزی هستند. این گیاه چشم‌نواز در برخی کشور ها و آیین‌ها گیاهی مقدس تلقی میشود.
متاسفانه در حال حاضر گیاه لاله مردابی جزء گیاهان در معرض انقراض می‌باشد و از دلایل تهدید آن هم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– از تخمدان‌های گل لاله مردابی، در تزئینات گل‌آرایی استفاده میشود. – همچنین به نام‌هایی چون، پسته‌ی دریایی در سواحل دریای مازندران به فروش می‌رسد. – مجله اینترنتی خرید ناب یادآور می شود که عبور و مرور قایق‌ها از لابلای این زیبای خفته، از عوامل دیگریست که انقراض این گل را سرعت می‌بخشد.
درخت انجیلی
درخت انجیلی نیز یکی از گیاهان در حال انقراض ایران است که در جنگل‌های شمال یافت شده و میوه‌ای شبیه به منقار طوطی دارد. این درخت برگ‌هایی بسیار زیبا به رنگ‌های قرمز، زرد، سبز، قهوه‌ای و نارنجی داشته و از زیباترین گونه‌های گیاهی در کشور به‌شمار می‌رود.
درخت شمشاد؛ گنجینه کمیاب جنگل‌های شمال ایران
آیا تا بحا به درخت شمشاد برخورد داشته اید؟ درخت شمشاد در شمال ایران می روید که بعد از استعمار انگلیس کمیاب شده و همان تعدادی که وجود دارند هم به دلیل بیماری های قارچی که هیچ درمانی ندارند در حال نابودی هستند.
گیاه سینه کبکی یا علف کبکی
گیاه سینه کبکی یکی از گیاهان در معرض تهدید ایران محسوب میشود که توسط سودجویان به عنوان گل همراه در گلفروشیها و مراکز تزیین و بازارهای گل استفاده میشود.
لطفا اگر به موردی برخوردید حتما تذکر بدهید که این گیاه کمیاب است و از آن جهت سودهی استفاده نکنند. اغلب استفاده‌های نادرست از گیاهان که باعث نابودی آنها می شود از عدم آگاهی کافی است.
نجم آبی یا سیلا؛ گل آبی جنگل‌های شمال در خطر نابودی
از دیگر گیاهان در حال انقراض کشور میتوان به نجم آبی یا سیلا که یک گیاه پیازی است، اشاره نمود. زادگاه این گیاه زیبا، جنگل‌های راش و ارتفاعات گیلان و آذربایجان است و متاسفانه به دلایل مختلف شاهد از بین رفتن درصد زیادی از آن در سال‌های اخیر بوده‌ایم.
زنبق ایرانی
اگر چه گیاه زنبق در تمام دنیا یافت می شود و نمی توان آن را نادر خواند اما گونه ای از گیاه زنبق در ایران یافت می شود که به دلیل رنگ و خصوصیاتی که دارد می توان آن را نه تنها از گیاهان نادر ایران بلکه از گیاهان بومی ایران خواند. این نوع زنبق را در هیچ کجای دنیا به جز کوهستان های حومه ساری و آذربایجان پیدا نخواهید کرد.
رنگ گل زنبق ایرانی به رنگ کرم و زرد و گاهی قهوه ای بوده و بسیار زیبا هستند. اگر در طبیعت این نوع گل را دیدید برای حفظ طبیعت به آن آسیبی نزنید چون به علت کم توجهی و بی مهری های برخی افراد سودجو در حال انقراض می باشد.
گیاه عروس سنگ
این گیاه بالشتکی بوده و با زیبایی منحصر به فردش از میان صخره‌ها و شکاف سنگ‌ها به شکل کوسنی یا پشته ای چشم هر بیننده ای را به خود خیره میکند.
عروس سنگ حدود ۳۰ گونه در ایران که اغلب از گیاهان انحصاری در ایران دارد که تا ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر و در ارتفاعات مرکزی کشور رشد میکند. در واقع ایران مرکز تنوع زیستی عروس سنگ در جهان محسوب میشود و اغلب گونه‌های عروس سنگ انحصاری فلات ایران هستند.
متاسفانه این گیاه جزء گیاهان در معرض تهدید (Threatened Plants) می‌باشد. از این رو تعداد زیادی از گونه‌ها توسط متخصصان اروپایی در باغ‌های گیاهشناسی کشت می‌شوند.
لاله واژگون
لاله واژگون که ۱۵ گونه از آن نیز در کشور ما یافت میشود، یکی از زیباترین و محبوب‌ترین گیاهان در حال انقراض کشور به‌شمار می‌رود.
همان‌طور که گفته شد، نابودی گیاهان به معنای انقراض حیات در کره زمین بوده و این موضوع نیز گواهی بر ضرورت پیشگیری از نابودی طبیعت به‌شمار می‌رود. در این مقاله به معرفی تعدادی از گیاهان در حال انقراض ایران نیز پرداخته و اطلاعات مختصری در رابطه با آنها ارائه نمودیم.
معرفی کتاب «گیاهان بومی ایران»
سفری علمی و شگفت انگیز در دل تنوع گیاهی ایران
کتاب «گیاهان بومی ایران» یکی از منابع مهم و ارزشمند در حوزه گیاه شناسی، اکولوژی و حفاظت محیط زیست است که به شناسایی، معرفی، طبقه‌بندی و بررسی علمی این گونه‌های ارزشمند می‌پردازد.
موضوع کتاب چیست؟
این کتاب با تمرکز بر پوشش گیاهی بومی و نادر ایران، اطلاعات جامعی درباره:
-
مشخصات گیاهشناسی هر گونه (نام علمی، جنس، خانواده)
-
زیستگاه طبیعی و مناطق رویش
-
ویژگی‌های اکولوژیکی و اقلیمی
-
وضعیت حفاظتی و خطر انقراض
-
کاربردهای دارویی، صنعتی یا زینتی
ارائه می‌دهد. بسیاری از گونه‌هایی که در این کتاب معرفی شده‌اند، جزو گیاهان در معرض تهدید یا انقراض محسوب می‌شوند، و همین مسئله، مطالعه آن را برای فعالان محیط‌زیست، دانشجویان علوم گیاهی و علاقه‌مندان به طبیعت ایران حیاتی می‌سازد.
چرا این کتاب اهمیت دارد؟
-
منبع علمی معتبر: اطلاعات گردآوری شده توسط گیاه‌شناسان و پژوهشگران برجسته، با بهره‌گیری از منابع داخلی و بین‌المللی است.
-
مستندسازی گونه های نادر: بسیاری از گیاهان معرفی شده، به‌طور کامل مستندسازی نشده‌اند و این کتاب یکی از معدود منابع در این زمینه به شمار می‌رود.
-
توجه به حفاظت زیستمحیطی: هشدارها و توصیه‌های مؤثر درباره نحوه حفاظت از این گونه‌ها نیز در کتاب آمده که آن را به مرجع عملی نیز تبدیل کرده است.
مخاطبان کتاب
-
دانشجویان و اساتید رشته‌های کشاورزی، منابع طبیعی، زیست‌شناسی و داروسازی
-
علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی، عکاسی طبیعت و گیاه‌درمانی
-
فعالان حوزه محیط‌زیست و سمن‌های مردمی
-
پژوهشگران باغ گیاهشناسی، جنگل‌داری و اکوتوریسم
سخن آخر
مسئولیت محافظت از محیط زیست فقط بر عهده یک عده خاص نیست و همه ما در قبال آن وظیفه داریم و باید در حفظ و نگهداری گیاهان کوشا باشیم و فرقی نمی کند این گیاهان بومی ایران هستند یا نه و یا در حال انقراض هستند یا خیر.
مهم این است که امانت دار خوبی باشیم و این طبیعت و گیاهان و جانوران را به نسل های بعدی تحویل دهیم. از اینکه مجله اینترنتی خرید ناب را همراهی می کنید از شما سپاسگزاریم.
پرسش و پاسخ درباره حفاظت از گیاهان بومی
چرا حفظ گیاهان بومی برای امنیت غذایی کشور اهمیت دارد؟
گیاهان بومی منبع ژنتیکی مهمی برای بهبود محصولات کشاورزی هستند. در صورت از بین رفتن این گونه‌ها، تنوع ژنتیکی کاهش یافته و توان ما برای مقابله با بیماری‌ها و تغییرات اقلیمی محدود میشود.
آیا گیاهان بومی در طب سنتی و داروسازی نقشی دارند؟
بله، بسیاری از گیاهان بومی ایران دارای خواص دارویی هستند و در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از دست رفتن این گونه‌ها میتواند باعث از بین رفتن منبع طبیعی تولید داروهای گیاهی شود.
چگونه میتوان در خانه از گیاهان بومی محافظت کرد؟
با پرورش نمونههای قانونی و بدون آسیب از گیاهان بومی در باغچه یا گلدان، افزایش آگاهی در خانواده، و اجتناب از خرید گیاهان برداشتشده از طبیعت میتوان نقش موثری ایفا کرد.
آیا گردشگری میتواند تهدیدی برای گیاهان بومی باشد؟
بله، گردشگری غیرمسئولانه مانند لگدمال کردن گیاهان، چیدن گلها، و عبور وسایل نقلیه از زیستگاهها باعث تخریب جدی میشود. توسعه گردشگری پایدار و آموزش گردشگران راهحل مناسبی است.
نقش مدارس و دانشگاهها در حفاظت از گیاهان بومی چیست؟
آموزش درباره تنوع گیاهی، برگزاری اردوهای علمی، پروژههای پژوهشی، و مشارکت در کمپینهای زیستمحیطی میتواند دانشآموزان و دانشجویان را به عنوان نسل آینده برای حفاظت از گیاهان آماده سازد.
چرا برخی کشورها به دنبال کشت گیاهان بومی ایران در خاک خود هستند؟
ارزش دارویی، زینتی یا ژنتیکی این گیاهان باعث شده تا برخی کشورها بدون هماهنگی با ایران اقدام به کشت آنها کنند. این موضوع نوعی سرقت زیستی محسوب میشود و آسیب جدی به منابع ملی ما وارد میکند.
چگونه میتوان از وضعیت حفاظتی گیاهان بومی مطلع شد؟
منابع علمی مانند فهرست قرمز IUCN، کتابهای تخصصی گیاهشناسی، و وبسایتهای رسمی محیط زیست اطلاعات دقیقی درباره درجه خطر و وضعیت حفاظتی گیاهان ارائه میدهند.
