بدن شما یک ساعت داخلی دارد که ساعت زیستی نامیده می شود و به بدن شما دستور خوابیدن یا بیدار شدن می دهد. پدیده جت لگ به این دلیل رخ می دهد که بدن شما به جای همگام شدن با منطقه زمانی محل جدیدی که به آن سفر کرده اید، هنوز با منطقه زمانی مبدآ تطبیق دارد. هرچه اختلاف زمانی مناطق زمانی مبدا و مقصد بیشتر باشد احتمال وقوع پرواز زدگی یا همان جت لگ بیشتر است. پرواز زدگی می تواند سبب خستگی مفرط در طول روز، احساس ناخوشی، مشکل در هوشیاری و اختلالات گوارشی شود. پرواز زدگی موقت است اما می تواند به طور محسوسی آسایش سفر تفریحی یا کاری شما را مختل کند.
با مجله اینترنتی خرید ناب همراه باشید تا بیشتر با جت لگ آشنا شویم.
علائم جت لگ
فرد مبتلا به جت لگ علاوه بر خستگی و بی‌خوابی، ممکن است دچار چند مشکل جسمی و روحی هم بشود، ازجمله اضطراب، یبوست، اسهال، پریشانی، کم‌شدن آب بدن، سردرد، زودرنجی، حالت تهوع، سوء هاضمه، مشکل در تمرکز، عرق کردن، مشکل در هماهنگی، سرگیجه، خواب‌آلودگی در طول روز، بی‌قراری و حتی اختلال حافظه. بعضی‌ها مشکلات دیگری را هم گزارش داده‌اند، مانند بی‌نظمی در ضربان قلب و افزایش حساسیت به بیماری. کودکان هم ممکن است مانند بزرگسالان دچار مشکلات مربوط به جت لگ بشوند معمولا برای تشخیص جت لگ نیازی به معاینه‌ی پزشکی نیست. اگر برفراز چند منطقه‌ی زمانی سفر کرده و نشانه‌های مربوطه را در خود حس کردید، به‌احتمال زیاد دچار جت لگ شده‌اید. اگر نشانه‌های جت لگ شدید هستند و پس از چند روز برطرف نشده‌اند یا مشکلات دیگری هم دارید، حتما با پزشک مشورت کنید. دلیل جت لگ ناتوانی بدن مسافر در سازگاری فوری با زمان در منطقه‌ی متفاوت است. درنتیجه مثلا وقتی یک نفر از تهران حرکت می‌کند و ساعت ۱۲ شب به وقت پاریس به این شهر می‌رسد، ساعت داخلی بدنش همچنان به‌وقت تهران عمل می‌کند. همین‌طور که بدن تقلا می‌کند تا با برنامه‌ی زمانی جدیدش سازگاری پیدا کند.
بدن و حفظ زمان
بدن ما نوعی ساعت بیولوژیکی داخلی با چرخه‌ای ۲۴ ساعته دارد که ساعت زیستی نامیده می‌شود. بخش کوچکی از مغز به‌نام هیپوتالاموس مانند ساعت زنگ‌دار برای فعال‌نمودن فعالیت‌های مختلف بدن همچون گرسنگی، تشنگی و خواب عمل می‌کند. دمای بدن، فشار خون و سطح هورمون‌ها و گلوکز در جریان خون را هم تنظیم می‌کند. فیبرها در اعصاب چشم، برای کمک به بدن در تشخیص ساعت روز، مقدار نور و تاریکی را به مرکز زمان‌نگهدار در هیپوتالاموس مخابره می‌کنند. بنابراین وقتی چشم یک مسافر هوایی، روشنی با تاریکی را چند ساعت جلوتر یا عقب‌تر از معمول می‌بیند، ممکن است هیپوتالاموس فعالیت‌هایی را آغاز کند که سایر اندام‌ها آماده‌ی آنها نیستند و درنتیجه جت لگ اتفاق می‌افتد.
مسیر سفر و بروز جت لگ
ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که آیا مسیر سفر در بروز جت لگ تاثیری دارد یا خیر؟ پاسخ مثبت است. مسافرانی که از جهت شمال به سمت جنوب در یک منطقه پروازی سفر خواهند کرد معمولاً با اختلالات و مشکلات کمتری روبرو هستند چون روز همیشه مانند همان مکانی است که پرواز خود را از آن آغاز کرده‌اند. این مسافران به طور حتم احساس ناراحتی کمتری کرده اما به دلیل محبوس شدن در هواپیما در مدت طولانی، اختلال در فرهنگ، رژیم غذایی و آب و هوا در مقصد، با مشکلاتی هرچند کوچک روبرو خواهند بود.
به عبارتی تفاوت‌های زمانی نقشی در اختلالات پیش آمده برای این افراد بازی نمی کنند. اما مسافرانی که به سمت شرق پرواز خواهند کرد به طور معمول بیشترین مشکل را خواهند داشت چون زمان را از دست میدهند. همچنین مسافرانی که به غرب نیز پرواز می کنند با به دست آوردن زمان سازگاری بهتر و آسان تری را نسبت به مسافران شرق در بدن خود احساس خواهند کرد. اما گاها دیده شده که این مسافران نیز بعد از خروج از هواپیما دچار جت لگ می شوند. به هر حال برنامه ریزی متفاوتی پیش روی آنهاست که بدن باید با آن هماهنگ شود.
عوامل ابتلا به جت لگ
دلیل اصلی جت لگ، گذر از منطقه‌های زمانی است. اما چندین عامل دیگر هم هستند که ممکن است منجر به شدیدترشدن یا طولانی‌ترشدن مشکلات شوند.
سفر طی سه منطقه‌ی زمانی یا بیشتر: بیشتر افراد می‌توانند به‌سرعت با یک یا دو منطقه‌ی زمانی سازگار شوند. سه منطقه یا بیشتر، ممکن است منجر به بروز نشانه‌های بیشتری از جت لگ بشود.
سفر به شرق: همان‌طور که پیش از این عنوان شد، سفر از غرب به شرق باعث می‌شود مسافران زمان را «از دست بدهند»، و این می‌تواند سازگاری دشوارتری به‌همراه داشته باشد.
سن: افراد مسن‌تر ممکن است با سرعت کمتری بهبود پیدا کنند.
سفرهای متعدد: خلبان‌ها، خدمه‌ی پرواز، و مسافرانی که مدام در منطقه‌های زمانی مختلف در سفر هستند ممکن است با دشواری بیشتری با تغییرات زمانی سازگار شوند.
مشکلات قبلی: محرومیت از خواب، استرس و بی‌خوابیِ پیش از سفر ممکن است نشانه‌های جت لگ را وخیم‌تر نماید.
شرایط پرواز: یک‌نواختی پرواز، بی‌حرکتی و صندلی تنگ، غذای هواپیما، ارتفاع و فشار داخل کابین، همگی ممکن است بر نشانه‌های جت لگ تأثیر بگذارند.
مصرف الکل: مصرف الکل طی پرواز هم می‌تواند منجر به وخیم‌ترشدن نشانه‌های جت لگ بشود.
جلوگیری و درمان جت لگ
دانستن این که چگونه می توان برای پرواز طولانی آماده شد، می تواند به این معنی باشد که تعطیلات خود را به جای خستگی، با سر حالی شروع کنید. اگر شما در خانه زمان بندی سختی دارید، سعی کنید آن برنامه را در طول روز قبل از پرواز ملایم و آرام تر کنید. داشتن یک روتین خوردن و خوابیدن سفت و سخت، پرواز شما را سخت تر می کند.
خوب بخوابید
معمولا افرادی که به سفرهای طولانی می‌روند شب قبل از پروازخوب نمی‌خوابند که دلیل آن می‌تواند استرس و هیجان قبل از سفر، جمع‌و‌جور کردن وسایل و بستن بار باشد و یا اینکه کسی عمدی خود را بیدار نگه‌دارد و خسته کند تا بتواند در طول پرواز خوب بخوابد. اما این اشتباه بزرگی است و به‌هم زدن روال روزمره فقط هماهنگ‌شدن بدنتان با منطقه‌ی زمانی جدید را سخت‌تر و دیرتر می‌کند.
زودتر از برنامه‌های کاری و در طول روز به مقصد برسید
در سفر به سمت شرق تعداد روزهایی که طول می‌کشد تا پرواززدگی برطرف شود دو سوم تعداد منطقه‌های زمانی است که از آن می‌گذرید. مثلا اگر شما ۶ منطقه‌ی زمانی را رد کنید ۴ روز طول می‌کشد تا به حالت طبیعی برگردید و اگر سمت غرب جا‌به‌جا می‌شوید تعداد روزهایی که برای تنظیم ساعت بیولوژیک بدنتان لازم است نصف منطقه‌های زمانی است که رد کرده‌اید.طوری برنامه‌ریزی کنید که چند روز یا حداقل دو روز قبل از شروع برنامه‌های کاری به مقصد برسید. این زمان استراحت کمک می‌کند تا ذهن و بدن شما به منطقه زمانی جدید عادت کند.
اگر برایتان مقدور است پروازی را انتخاب کنید که روز به مقصد می‌رسد تا بتوانید به گشت‌و‌گذار در شهر بروید، با مردم محلی تعامل کنید و خودتان را حسابی خسته کنید تا شب خواب راحتی داشته باشید. توصیه می‌شود که خوابتان را تا ساعت ۱۰ شب به تاخیر بیاندازید و در طول روز چرت نزنید تا بتوانید شب خواب بخوابید و ساعت‌زیستی بدنتان راحت‌تر با شرایط هماهنگ شود.
از آفتاب کمک بگیرید
قرار گرفتن در معرض آفتاب به تنظیم ساعت بدن کمک می‌کند. اگر سفر شما به سمت شرق است بهتر است در شهر مقصد نور صبح‌گاهی را به بدنتان برسانید . اگر به سمت غرب پرواز دارید از نور صبح‌گاهی بپرهیزید و تا جایی که مقدور است خودتان را معرض آفتاب عصر قرار دهید. با این کار به شیفت ساعت طبیعی بدنتان کمک می‌کنید و بدنتان زودتر با شرایط جدید هماهنگ می‌شود.
قهوه نخورید
از نوشیدنی های سنگین کافئین دار مثل قهوه، کولا و نوشابه های انرژی زا دوری کنید. این محرک های مصنوعی بر توانایی شما برای خوابیدن و افزایش زمان بهبود تاخیر جت تاثیر خواهند گذاشت. بدن شما زمانی که هیدراته است عملکرد خوبی دارد، بنابراین نوشیدن مقدار زیادی آب راهی خوب برای جبران کردن اثرات تاخیر پرواز زدگی است.
داروها و ویتامین‌ها
ملاتونین ماده‌ای در بدن است که به چرخه خواب کمک می‌کند. این ماده را می‌توانید به‌صورت قرص مصرف کنید. برخی از مسافران بر سر این دارو در پرواز‌های طولانی قسم می‌خورند! با این حال هر چقدر هم که ملاتونین محبوب باشد، نکات منفی‌ای نیز دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف اشتباه ملاتونین می‌تواند باعث افزایش احساس خستگی زیاد شود، بنابراین پیش از مصرف آن حتما با دکتر خود مشورت کرده و دستور‌العمل آن را مطالعه کنید.
یکی دیگر از داروهای که تجویر می‌شود، نام «بدون جت لگ» را بر خود دارد. شرکت سازنده آن مدعی است این قرص‌های جویدنی تمامی جت لگ‌ها را تحت‌تاثیر قرار میدهند. آنها همچنین شهادت میهمانداران و افرادی که مداوم سفر می‌کنند را در تبلیغات خود به کار می‌برند. یک کیسه از گیلاس خشک شده نیز می‌تواند در کاهش اثر منفی جت لگ موثر باشد؛ چراکه حاوی ملاتونین است.
برخی از افراد برای اینکه در هواپیما و به‌محض رسیدن به هتل خواب‌شان ببرد، از قرص‌های خواب‌آور، آنتی‌هیستامین‌ها و قرص‌های بیماری‌های حرکتی استفاده می‌کنند. در حالی که این روش ممکن است برای بعضی مفید باشد، برای بعضی هم فقط بیچارگی و تلو تلو خوردن باقی می‌ماند. حتما پیش از استفاده از این داروها با پزشک خود مشورت کنید.
همانگونه که در قسمت بالا اشاره شد، اگر هیچ‌یک از این روش‌ها کار نکردند، درمان‌های جایگزین را بیازمایید. نوردرمانی به یکی از روش‌های مقابله با جت لگ تبدیل شده است. جت لگ در عمق خود به‌معنای بر هم خوردن برنامه بدن شما در مواجهه با نور طلوع و غروب خورشید است، پس به‌صورت تئوری شبیه‌سازی این نور می‌تواند در هماهنگی بدن شما با منطقه زمانی جدید مفید واقع شود. متاسفانه هیئت‌های قضایی هنوز به مفید بودن این روش اعتقادی ندارند. شک بر این است که چه نوع نوری برای این کار استفاده شود، طبیعی یا مصنوعی؟ روشن یا ملایم؟ برخی از محققان و علاقه‌مندان به سفر پیشنهاد می‌کنند پس از فرود آمدن در مقصد در اولین فرصت ممکن ۱۵ تا ۲۰ دقیقه بدون عینک آفتابی در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرید.
کلام آخر
در این مقاله با جت لگ آشنا شدیم. آیا شما هم دچار پرواز زدگی یا جت لگ شده اید؟ شما چه راهکاری را برای مقابله با جت لگ پیشنهاد می کنید؟
